Header image

Door: Leo den Hollander
 

    HOME
 

SCHUILKERKEN IN AMSTERDAM

 

"DE POSTHOORN" op de Prinsengracht

 

 

Posthoorn kerk
Huis behorende bij de RK-schuilkerk 'De Posthoorn'.
Rechts poortje Posthoorngang, Brouwersgracht tussen de nummers 81-89. datering: 1830 - 1840

 

 

 

De posthoorn was oorspronklijk een Rooms Katholieke schuilkerk, gevestigd in het achterhuis van Prinsengracht 7 te Amsterdam.

Na de Alteratie in 1578 was het niet-gereformeerden verboden om publiekelijk godsdienstoefeningen te houden. Als Rooms Katholiek was men om die reden genoodzaakt kerkdiensten te houden in woonhuizen en schuilkerken.
De Rooms Katholieke kerk "De Posthoorn" is voortgekomen uit het werk van de augustijner pater Johannes van den Brande, die sinds 1623 kerkdiensten leidde in Amsterdam.
Eerst werd gebruik gemaakt van een kerkruimte in "'t Friesche Wapen", op de hoek van de Korte Prinsengracht en de Haarlemmerstraat.
Rond 1687 verhuisde de kerk naar de statie De Posthoorn op Prinsengracht. Dat was de voormalige behuizing van de postkoets naar Haarlem. Hiervan is nog steeds een Posthoorn in de gevel te zien boven de oorspronkelijke toegang tot het schuilkerkje, het poortje van de Posthoorngang aan de Brouwersgracht tussen de nummers 81 en 89.
Uiteindelijk kon men als Rooms Katholiek echter openlijk kerken en werd in 1861 aan de Haarlemmer Houttuinen de Posthoornkerk als opvolger van het schuilkerkje in gebruik genomen.

Bron: http://home.hccnet.nl/aw.slager/html/koene.html

 

"HET HAANTJE" op de Ouderzijds Voorburgwal

(Onze-Lieve-Heer op Zolder)

 

 

In de 16de en de 17de eeuw wordt de Oudezijds Voorburgwal, ook wel de Fluwelen Burgwal genoemd. Op de hoek van de Oudezijds Voorburgwal met de Heintje Hoekssteeg staat een groot huis, in de 17de eeuw 'het Catgen' genaamd. Het pand bestaat uit een voorhuis met één achterhuis. In 1629 uitgebreid tot een voorhuis met twee achterhuizen, waarbij de derde verdieping van het voorhuis één geheel vormt met de bovenste etage van de achterhuizen.
In 1661 koopt Jan Hartman het pand en past het aan aan zijn status van vermogend koopman. Een ingrijpende verbouwing resulteert in het woonhuis zoals we dat nu, grotendeels, nog kennen.
Het huis is een duidelijk voorbeeld van een burgerlijk woonhuis uit het midden van de 17de eeuw. Op de begane grond brengt Jan Hartman zijn winkel onder. De ruimte had een glazen afscheiding naar het comptoir, het kantoor. Daarachter ligt de keuken (nu in gebruik als bedrijfsruimte). Het souterrain dient als opslagruimte. Boven de keuken op de bel-etage richt Hartman zijn "Sael" in volgens Hollands klassieke stijl. Aan de voorzijde ligt de daghkamer met daar tussen een insteekkamertje: het dienstbodenvertrek.

 

 

 

Haantje

 

Haantje Nu

 

 

Op de zolderverdiepingen richt Hartman een rooms-katholieke huiskerk in voor zijn zoon die voor priester studeerde.
Via een deur aan de Heintje Hoekssteeg en een brede trap hebben de gelovigen uit dit stadsdeel toegang tot 'het Haantje' (een Amsterdamse verbastering van 'Heintje'), ofwel 'het Hert' (naar de koopman Jan Hartman).
In 1739 koopt pastoor Ludovicus Reiniers het pand. Hij gaat in het voorhuis wonen en laat om de kerk beter toegankelijk te maken een nieuw trappenhuis timmeren in het eerste van de twee achterhuizen.
Bij de verbouwing van de voorgevel in de eerste helft van de 19de eeuw, verdwijnt waarschijnlijk het stenen hert dat er bovenop ligt (zie de afbeelding). De inmiddels verouderde kerk wordt dan niet meer 'Het Hert' genoemd maar 'Ons'Lieve Heer op Solder'.De rooms-katholieke huiskerk is gebouwd in 1661-1663 op de zolders van het voorhuis en de twee achterhuisjes in de steeg. De kerkgangers komen via de ingang aan de Heintje Hoeksteeg naar binnen. De kerkruimte was onverwarmd. De gelovigen konden houten stoven met gloeiende turf huren. Door de geringe ruimte in de kerk is het niet mogelijk om een preekstoel ergens vast te plaatsen. Vandaar dat werd gekozen voor een praktische oplossing: een uitklapbare en verdraaibare preekstoel. De preekstoel, gemaakt in de 18de eeuw van Cubaans mahoniehout, is opgeborgen in de sokkel van de linkerzuil van het altaar. Via een eenvoudig hefboommechaniek is het mogelijk om de preekstoel via een rails op de vloer uit zijn bergkast te tillen. Wegens de kwetsbaarheid van de constructie wordt de preekstoel slechts zelden meer tevoorschijn gehaald.

 

  "HET BOOMPJE " in de Kalverstraat
 

 

De R.K. Kerk ´t Boompje is een schuilkerk gebouwd door de franciscanen in de Kalverstraat 215/Rokin 168(Dit is op de plaats waar heden Vroom en Dreesman gevestigd is). In 1676 werd de kerk vergroot tot aan het Rokin en midden 18e eeuw verbouwd. De kerk is op 17-1-1911 gesloten en afgebroken. Er is een nieuwe Boomkerk aan de Admiraal de Ruyterweg gebouwd, de "S. Franciscus van Assisie". De 2 gevelstenen van de oude kerk zijn daar ingemetseld

Bron: Ons Amsterdam, juni 1970, blz. 166

Zijde Kalverstraat

Gevel Kalverstraat

Maria Altaar

Het Maria-altaar

Dit altaar is evenals het Jozef-altaar afkomstig uit het Boompje. Vermoedelijk dateren beide altaren en het beeld van Maria uit 1676. In dat jaar vond namelijk een grondige verbouwing plaats van de schuilkerk.

 

 

 

Rond 1628 richtte de franciscaan Pater Steven Hontgens in een pand aan het Rokin (waar zich nu de V&D bevindt) een huiskerk in. In dit pandje was eens een bierbrouwerij gevestigd, waar 'het Boompje' uithing. Zo kwam de kerk aan zijn naam. Na de gedeeltelijke nieuwbouw en de verbouwing van 1730 kreeg het Boompje aan de Rokinzijde een nieuwe gevel. De kerk mocht in verband met de toen geldende regels geen 'kerkelijk' uiterlijk hebben en kreeg daarom drie pakhuisachtige gevels. Boven de ingangen -aan de linker- en rechterzijde- werden ter herinnering aan het bouwjaar van 1730 twee gevelstenen ingemetseld. Deze stenen bevinden zich thans in de noordelijke buitenmuur van "De Boom". In 1909-1910 werd volgens ontwerp van architect Bekkers een nieuwe neo-romaanse koepelkerk gebouwd aan de Adm. de Ruyterweg. Een groot deel van het interieur van "De Boom" is afkomstig uit de oude huiskerk aan het Rokin, zoals de zijaltaren, het orgel, diverse beelden, schilderijen en het kerkzilver.

Gevel Stenen

Gevelstenen


Orgel

Het orgel

Het orgel is ook afkomstig uit het Boompje. Het is in 1774 gebouwd door Joannes Pieter Hilgers. Het orgel werd in 1911 in de Boomkerk geplaatst en werd in 1959 en 1992 grondig gerestaureerd.